การที่เราจะดูว่าปลาทองที่เราเลี้ยงไว้นั้นเป็นเพศผู้ หรือเพศเมีย นั้นไม่ได้ยากอย่างที่คิด หลายคนคงสงสัยว่าปลาทองนั้นดูเพศได้อย่างไร เพราะดูๆแล้ว ปลาทองดูยังไง ก็หน้าตาเหมือนๆกัน แล้วจะรู้ได้ยังไงว่าตัวไหนเพศผู้ตัวไหนเพศเมีย จริงๆแล้ว ผู้เลี้ยงปลาโดยทั่วไป ก็สามารถแยกเพศปลาทองได้
วิธีการดูเพศของปลาทอง ถ้าดูที่ ลักษณะภายนอกของลำตัวปลาทอง แล้วจะจะหาความแตกต่างไม่พบ การแยกเพศจะทำได้ก็ต่อเมื่อปลามีการเจริญเติบโตเต็มวัย โดยปลาทองไว้ประมาณ 6 - 8 เดือน ขึ้นไป
วิธีสังเกตุคือ เพศผู้จะมีตุ่ม หรือจุดเล็กๆสีขาว เกิดขึ้นบริเวณ เหงือก และ ก้านครีบอันแรกของครีบช่วงอก ซึ่งถ้าสังเกตุดีๆจะพอเห็นได้ และสามารถเห็นได้ชัดเมื่อถึงฤดูผสมพันธุ์ของปลาทอง แต่ในช่วงนอกฤดูกาลผสมพันธุ์ ตุ่มพวกนี้จะมีขนาดเล็กสังเกตุและได้ค่อนข้างยาก แต่ก็สามารถแยกเพศได้โดยการสัมผัส โดยใช้มือลูบเบาๆที่ครีบอก ถ้าเป็นปลาทองเพศผู้จะรู้สึกสากมือเนื่องจากมีตุ่มดังกล่าว แต่ถ้าเป็นปลาเพศเมียจะรู้สึกว่าครีบอกนั้นจะลื่น
ในภาพ ปลาทองตัวผู้ ช่วงผสมพันธุ์ มีตุ่มสีขาวๆให้เห็นบริเวณเหงือก อย่างชัดเจน
นอกจากนี้ อีกวิธีหนึ่งคือในช่วงที่ปลาทอง มีความพร้อมในการผสมพันธุ์ คือปลาเพศเมียมีไข่แก่ และปลาเพศผู้มีน้ำเชื้ออุดมสมบูรณ์ ถ้าจับที่บริเวณท้องของเพศเมียจะรู้สึกว่าค่อนข้างนิ่ม และที่ช่องเพศจะขยายตัวนูนสูงขึ้น ส่วนปลาเพศผู้ถ้าลองรีดที่บริเวณท้องลงไปทางช่องเพศ จะเห็นว่ามีน้ำเชื้อซึ่งเป็นสีขาวขุ่นคล้ายน้ำนม ไหลออกมาเล็กน้อยได้ นอกจากนี้ในช่วงผสมพันธุ์ เราสามารถที่จะสังเกตุจาก พฤติกรรมของปลาทองได้ด้วย คือ ตัวผู้มักจะไล่ตามตัวเมีย
จริงๆแแล้วปลาทอง ตัวผู้และตัวเมีย มีความแตกต่างกันอีกในหลายๆอย่าง แต่ก็ไม่ใช่เรื่องง่ายนักในการจำแนก เช่น ตัวเมียจะมีลักษณะที่ใหญ่และอุ้ยอ้ายกว่าตัวผู้ที่ดูตัวเล็กกว่า และ ในส่วนคลีบหน้าอกของปลาตัวผู้จะมีลักษณะที่เรียวยาวกว่าตัวเมีย ที่มีคลีบกลม และหนากว่า ซึ่งถ้าไม่มีความชำนาญจะดูไม่ค่อยออก
